. Xec -gây Ê XÊ NHIN
Tác giả
Xéc-gây Ê-xê-nhin (1895 – 1925) là nhà thơ trữ tình lớn
của nền văn học Nga, “nhà thơ tài năng độc đáo và thấm nhuần phong vị Nga
một cách trọn vẹn” (Gorki). Tác phẩm: Rađunixa (1916), Trường ca Pugatsôp,
Ana Xnêghina, Nước Nga Xô viết… Hồn thơ của Êxênhin là hồn thơ đồng quê, gắn
liền với thảo nguyên xanh, dòng sông xanh, mái nhà gỗ, nẻo đường thôn chiều tà,
với cô gái Nga đa tình và bà mẹ đôn hậu nghèo khổ. Bài thơ "Thư của
mẹ" là kiệt tác thơ, là ca khúc muôn đời của tuổi thơ. Xin giới thiệu bản
dịch của Anh Ngọc và bài viết của Duy Anh.
Hình ảnh mùa đông ở nước Nga
Thư gửi mẹ
Xéc-gây Ê-xê-nhin
Mẹ
có còn sống chăng thưa mẹ?
Con
cũng còn sống đây. Xin chào mẹ của con!
Ánh
sáng diệu kì vào lúc chiều hôm
Xin cứ tỏa trên mái nhà của mẹ.
Người
ta viết cho con rằng mẹ
Phiền
muộn lo âu quá đỗi về con
Rằng
mẹ thường đi đi lại lại trên đường
Khoác tấm áo choàng xưa cũ nát.
Trong
bóng tối chiều hôm xanh ngắt
Mẹ
mãi hình dung chỉ một cảnh hãi hùng
Có
kẻ nào vừa đâm trúng tim con
Giữa quán rượu ồn ào loại đả.
Mẹ
thân yêu! Xin mẹ cứ yên lòng
Đó
chỉ là cơn nặng nề mộng mị
Con
có đâu be bét rượu chè
Đến nỗi chết mà không nhìn thấy mẹ.
Con
vẫn như xưa đằm thắm dịu dàng
Vẫn
như xưa chỉ một niềm mong ước
Sớm
thoát khỏi nỗi buồn đau trĩu nặng
Để trở về với mái nhà xưa.
Con
sẽ về khi nào độ xuân sang
Mảnh
vườn ta trắng cây cành nảy lộc
Chỉ
có điều, mẹ nhé, mỗi ban mai
Đừng gọi con như tám năm về trước.
Đừng
thức dậy những ước mơ đã mất
Đừng
gợi chi những mộng đẹp không thành.
Đời
con nay đã thấm nỗi nhọc nhằn
Đã sớm chịu bao điều mất mát.
Cũng
đừng dạy con nguyện cầu. Vô ích!
Với
cái cũ xưa, không quay lại làm chi.
Chỉ
mẹ là nguồn vui, ánh sáng diệu kì
Chỉ mình mẹ giúp đời con vững bước.
Hãy
quên đi những lo âu, mẹ nhé,
Đừng
buồn phiền quá đỗi về con
Mẹ
chớ đi đi lại lại trên đường
Khoác
tấm áo choàng xưa cũ nát.
1924
Anh
Ngọc dịch
Cảm nhận về bài thơ “Thư gửi mẹ” của Êxênhin
Là
con chim sơn tước trên thảo nguyên mênh mông, là “nhà thơ tài năng độc đáo và
thấm nhuần phong vị Nga một cách trọn vẹn”, Êxênhin (1895 – 1925) bất tử với
quê hương, với khúc dân ca Nga vời vợi:
“Tôi
sinh ra cùng với khúc ca trên thảm cỏ”
Lời
thơ của ông vẫn đêm ngày rì rào với lá bạch dương reo:
“Ôi
bạch dương, bạch dương mảnh dẻ
Cớ
chi người nhìn mãi xuống đầm?
Gió
nói gì bên tai người thì thầm?
Và
cát nữa, cát nói điều gì vậy?
Hay
người muốn vầng trăng làm lược chải
Êm
êm trên mái-tóc-cây-cành?”
(Cây
dương tơ non)
Bài
thơ “Thư gửi mẹ” như khúc tạ từ viết mấy tháng trước lúc nhà thơ qua đời. Nó đã
thể hiện những cảm xúc tinh tế nhất, dịu hiền nhất, tâm tình nhất phong cách
nghệ thuật thơ trữ tình của Êxênhin. Dưới hình thức một bức thư, nhà thơ diễn
tả thật xúc động tình yêu kính mẹ hiền của đứa con ly hương.
Ở
nơi xa xôi, đứa con bồn chồn khi nhận được tin “Người ta viết cho con rằng mẹ -
Phiền muộn lo âu quá đỗi về con…” Càng thương mẹ vô hạn khi người con biết mẹ
đã và đang trải qua một tâm trạng nặng nề đau buồn: “Mẹ mãi hình dung chỉ một
cảnh hãi hùng – Có kẻ nào vừa đâm trúng tim con - Giữa quán rượu ồn ào loạn
đả”. Vì thế mà Êxênhin mở đầu bài thơ bằng 2 câu rất “lạ”, gợi lên bao ám ảnh
xúc động vô cùng. Con hỏi thăm mẹ, gửi lời chào mẹ như nghẹn ngào khóc thầm:
“Mẹ
có còn sống chăng thưa mẹ?
Con
cũng còn sống đây. Xin chào mẹ của con!”
Con
gửi lời chúc phúc mẹ. Con chỉ cầu chúc mẹ già được sống yên vui trong ngôi nhà
ấm êm của mẹ. Màu ánh sáng nhạt nhòa của buổi chiều quê đang lan tỏa trên mái
nhà nhỏ bé như một biểu tượng tình yêu mẹ của đứa con xa quê:
“Ánh
sáng diệu kì vào lúc chiều hôm,
Xin
cứ tỏa trên mái nhà của mẹ?”
Thương
mẹ nhiều, nhớ mẹ lắm, ở nơi phương xa, đứa con “bé nhỏ” đã và đang sống trong
dằn vặt, không một giây phút nào yên tâm. Con như nhìn thấy bóng mẹ, với chiếc
áo choàng cũ nát đang đi lại trên nẻo đường quê:
“Rằng
mẹ thường đi đi lại lại trên đường,
Khoác
tấm áo choàng xưa cũ nát”
Con
đã hiểu vì sao mẹ buồn, vì sao mẹ đã “Phiền muộn lo âu qua đỗi về con”. Thương
nhớ mẹ, con xin mẹ yên lòng, vì “Con có đâu be bét rượu chè - Đến nỗi chết mà
không nhìn thấy mẹ?” Nỗi u buồn của mẹ - con hy vọng sẽ được giải tỏa, được làm
vợi đi ít nhiều qua dòng thư này của con. Phủ định để đi tới khẳng định tấm
lòng con. Con không be bét rượu chè. Con sở dĩ vượt qua được mọi cám dỗ, đam
mê…, ấy là nhở ở sức mạnh của lòng yêu kính mẹ. Và nay con vẫn “hiền dịu” như
xưa:
“Con
vẫn như xưa đằm thắm dịu dàng
Vẫn
như xưa chỉ một niềm mong ước
Sớm
thoát khỏi nỗi buồn đau trĩu nặng…”
Đứa
con ly hương mang “nỗi buồn đau trĩu nặng” chỉ có ao ước khát khao sớm được trở
lại thăm mái nhà xưa – mái nhà gỗ izba kiểu Nga, thăm mảnh vườn xưa khi mùa
xuân đến. Sung sướng biết bao được đắm mình trong màu sắc quê hương khi “Mảnh
vườn ta trắng cây cành nảy lộc”. Quê hương nghĩa nặng tình sâu. Bao mùa xuân đã
trôi qua, lòng con biết bao thương nhớ. Mái nhà mẹ cha, mảnh vườn xưa, hàng
bạch dương… hiện lên trong tâm tưởng, như ru hồn kẻ tha hương ngược dòng thời
gian trở về hoài niệm tuổi thơ. Sắc điệu trữ tình trở nên thắm thiết kì lạ.
Tình yêu quê hương của nhà thơ Nga đầu thế kỷ trở nên gần gũi với mỗi chúng ta.
Điều đó cho thấy ở mọi phía chân trời, ai ai cũng có một tiếng nói chung về một
mối tình đẹp đối với nơi chôn nhau cất rốn của mình:
“Để
trở về với mái nhà xưa
Con
sẽ về khi vào độ xuân sang
Mảnh
vườn ta trắng cây cành nảy lộc”
Giọng
thơ trở nên thầm thì khi con “giãi bày” nỗi lòng với mẹ. “Mẹ đừng đánh thức… Mẹ
đừng đánh thức… Mẹ đừng gợi lại” - lời khẩn cầu được diễn tả qua điệp ngữ càng
trở nên thiết tha, bồi hồi. Nỗi lòng con đang đêm ngày hướng về mẹ hiền yêu
dấu! Anh Ngọc đã dịch thật hay đoạn thơ này:
“Chỉ
có điều mẹ nhé, mỗi ban mai
Đừng
gọi con như tám năm về trước
Đừng
thức dậy những ước mơ đã mất
Đừng
gợi chi những mộng đẹp không thành”
“Tám
năm về trước” là cách nói ngược lại thời gian, trở về một thời trai trẻ tuyệt
đẹp, khi nhân vật trữ tình đang sống êm đềm trong lòng mẹ và quê hương. Đó là
một thời nhiều mơ ước với bao mộng đẹp. Đó là một thời cháy bỏng khát khao viết
nên những vần thơ “tươi tắn, trinh bạch, thanh thoát” vô ngần, khi mà Êxênhin
“trong túi… có một rúp, còn trong hồn… là của cải”. Năm tháng đã trôi qua,
chiếc áo choàng của mẹ đã “cũ nát”, mẹ đã già, mà đứa con ly hương đang “buồn
đau trĩu nặng”, đã trải qua “bao điều mất mát”, đã nếm trải, đã “thấm nỗi nhọc
nhằn”… Và chỉ có mẹ mới có thể cứu rỗi linh hồn con, đem lại cho con hạnh phúc:
“Cũng
đừng dạy con nguyện cầu. Vô ích!
Với
cái cũ xưa, không quay lại làm chi.
Chỉ
mẹ là nguồn vui, ánh sáng diệu kì
Chỉ
mình mẹ giúp đời con vững bước.”
Đây
là khổ thơ hay nhất và cảm động nhất! Cấu trúc đoạn thơ được đặt trong thế
tương phản đối lập. Từ phủ định: “Cũng đừng dạy con…”, “Không cần…”, “Không thể
quay lại…”, đi đến khẳng định: “Chỉ mình mẹ giúp…”, “Chỉ mẹ là…” nhà thơ đã làm
hiện lên hình ảnh người mẹ hiền che chở tâm hồn đứa con xa quê. “Mẹ là nguồn
vui” đem đến tình thương và sự dìu dắt, an ủi và động viên, sự che chở và cứu
vớt linh hồn con. Mọi sự nguyện cầu đều vô ích đối với con, và “chỉ có mẹ”…,
“Chỉ mình mẹ”… mà thôi! Mẹ là cội nguồn hạnh phúc có thể xoa dịu bao nỗi đau và
mất mát những mơ ước không thành… của đời con. Lòng bao dung và nhân hậu của
người mẹ sinh thành được đặt ngang hàng với Chúa; “Mẹ là… ánh sáng diệu kì”.
Hình ảnh mẹ đôn hậu và cao cả, thiêng liêng và thánh thiện được ngợi ca qua 2
hình ảnh so sánh, ẩn dụ tuyệt đẹp: “Chỉ mẹ là nguồn vui, ánh sáng diệu kì”… Mẹ
là nguồn vui đem đến cho con sức mạnh vô cùng to lớn: “Chỉ mình mẹ giúp đời con
vững bước”. Câu thơ vang lên tự hào biểu lộ lòng yêu kính mẹ. Phải chăng hình
ảnh người mẹ trong bài thơ Êxênhin mang tầm vóc nữ thần Đất - người mẹ của anh
hùng ăng tê trong thần thoại Hy Lạp? Với lòng yêu kính mẹ bao la, Êxênhin đã
sáng tạo nên hình tượng người Mẹ vô cùng vĩ đại.
Nếu
khổ thơ 1 là lời hỏi thăm mẹ, lời chào và cầu chúc mẹ thì khổ thơ thứ 8 khẳng
định ngợi ca mẹ là nguồn vui, tình thương của mẹ ban phát cho con. Hình ảnh
“ánh sáng diệu kì” lung linh xuất hiện trong cả hai khổ thơ. Nếu khổ thơ thứ 2
nói đến hình ảnh mẹ nghèo và con đường quê thân thuộc thì ở khổ 9, một lần nữa hình
ảnh mẹ lại che mát linh hồn con. Kết cấu “vòng tròn” ấy đã tô đậm lòng thương
mẹ vô hạn của đứa con tha hương. Lời thơ càng về cuối càng sâu lắng thiết tha,
vỗ về an ủi, cầu mong. “Thơ gửi mẹ” như đang được khép lại dần trong bồn chồn,
xúc động:
“Hãy
quên đi những lo âu, mẹ nhé,
Đừng
buồn phiền quá đỗi về con
Mẹ
chớ đi đi lại lại trên đường
Khoác
tấm áo choàng xưa cũ nát.”
Bài
thơ của Êxênhin thấm một nỗi buồn nhưng không tuyệt vọng. Hình ảnh người mẹ
nghèo đôn hậu và cao cả. Hình ảnh quê nhà với mái nhà xưa, mảnh vườn và nẻo
đường làng hiện lên dưới “ánh sáng diệu kì vào lúc chiều hôm” đã cho ta nhiều
xúc động và ấn tượng. Lòng yêu kính mẹ thấm đẫm, dào dạt qua những vần thơ. Ta
như nghe lời thầm thì, tiếng thở dài và cả những giọt lệ của đứa con ly hương.
Màu sắc, ánh sáng và hương vị đồng quê Nga đã góp phần tạo nên sắc điệu trữ
tình trong bài thơ “Thư gửi mẹ”. Có màu vàng nhạt của buổi chiều, có màu xanh
ngắt của trời đêm, có màu trắng của vườn xuân nảy lộc, có màu áo cũ của mẹ in
rõ, trên đường làng. Và còn có “ánh sáng diệu kỳ” toả ra từ lòng mẹ. Màu sắc ấy
không chỉ là màu sắc cảnh vật quê hương mà còn là màu sắc của tâm hồn, của lòng
thương nhớ, sự kính yêu và niềm hy vọng.
Nhờ
kết cấu vòng tròn, 36 dòng thơ ngọt ngào, êm dịu, như một điệp khúc vang ngân
trong mọi tâm hồn của một khúc dân ca Tình mẫu tử là một tình cảm đẹp muôn đời.
“Thư gửi mẹ” thấm nhuần phong vị Nga một cách trọn vẹn, là một kiệt tác mang
tầm nhân loại.
Duy
Anh
(ST) từ http://vikool.org/forum.php
Bài thơ ĐÔI DÉP
Vui tí nhé .
